Co to jest zestaw z drzewkiem?

BOŻENA KEFF: To formuła opisująca postawę Polaków w czasie Zagłady, która w istocie jest ostrzałem przeciwko faktom, bronią obronno-nacierającą. Zestaw z drzewkiem brzmi tak: „W Polsce – i tylko w Polsce – za pomaganie Żydom groziła kara śmierci”. Dalej: „Lecz mimo to Polacy zrobili tyle, ile mogli, by pomóc Żydom”. I wreszcie: „Świadczy o tym liczba polskich drzewek, które rosną w ogrodzie Yad Vashem”. Tu pada liczba – albo prawdziwa, czyli sześć i pół tysiąca, albo fikcyjna. Zestaw z drzewkiem jest odpowiedzią uprzedzającą wszelkie możliwe zarzuty. W „zestaw z drzewkiem” zaopatrywane są dzieci w szkole, w każdym razie ja na pewno wyszłam ze szkoły z zestawem z drzewkiem już dawno temu. 

A na czym polega komponent nacierający tego zestawu?

To jest natarcie uprzedzające. Polega na tym, że jeśli ktoś przytacza fakty jemu przeczące, to zestaw z drzewkiem jest tak ogólnie sformułowany, że jest miejsce na to „tak, ale”. Tak, tam zabito, obdarto, doniesiono, ale ogólnie – „zestaw z drzewkiem”. Rzecz w tym, że każdy element zestawu z drzewkiem jest nieprawdziwy. Liście z tych drzewek są zwiędłe, rozpadają się w rękach. Nie jest prawdą pierwszy element, bo kara śmierci była też w innych krajach. Poza tym ten argument ukrywa, że kara śmierci groziła w czasie okupacji za bardzo wiele rzeczy. Karą śmierci karano za ubój bydła, za handel mięsem… Podstawowa sprawa: konspiracja i posiadanie broni. Za to też była kara śmierci, ale nikt nie mówi, że dziadek nie był w AK, bo za to była kara śmierci. W polskiej mentalności takie usprawiedliwienie byłoby uznane za śmieszne i tchórzowskie. Polacy, przynajmniej w oficjalnej narracji – kary śmierci się nie bali. Bali się jej tylko w przypadku pomocy Żydom – to znaczy zasłaniają się tym strachem. Nie chcę przez to powiedzieć, że każdy miał obowiązek pomagania. My mówimy o dyskursie, o sposobie mówienia, o kontekstach, jakie się przywołuje lub nie. W tym dyskursie kara śmierci za pomoc Żydom staje się usprawiedliwieniem.

Cały wywiad można przeczytać na stronie DWUTYGODNIK.COM